Stan przedcukrzycowy: to trzeba leczyć!
„Mam cukrzycę, ale tylko taką łagodną, na tabletkach” – wielokrotnie słyszę od pacjentów, którzy po raz pierwszy przychodzą do mnie do gabinetu. Najczęściej okazuje się, że ta „łagodna cukrzyca” jest źle wyrównana i zdążyła już doprowadzić do niebezpiecznych powikłań. Jako diabetolog, od wielu lat zajmujący się na co dzień leczeniem chorych z różnymi typami cukrzycy, chcę mocno podkreślić, że niemal żadna z postaci tej choroby nie jest łagodna.
Stan przedcukrzycowy – jakie ma znaczenie?
Stan przedcukrzycowy, jak wskazuje jego nazwa, to przede wszystkim wstęp do rozwoju cukrzycy. Przyjmuje się, że u około 5-10% osób ze stanem przedcukrzycowym w ciągu roku rozwija się cukrzyca. Cukrzyca z kolei jest chorobą, której znaczenie polega przede wszystkim na powodowanych przez nią powikłaniach. Na podstawie danych z wielu badań naukowych wynika, że do zmian w naczyniach krwionośnych, prowadzących to takich powikłań cukrzycy jak zawał serca czy udar mózgu dochodzi na długo przed zdiagnozowaniem cukrzycy. Wspomniane powikłania powstają na podłożu zachodzących w dużych naczyniach tętniczych zmian miażdżycowych, które rozwijają się tym szybciej im wyższe jest stężenie glukozy. Do przyspieszenia rozwoju miażdżycy dochodzi jednak już wtedy, gdy poziom glukozy we krwi jest niższy niż jego wartość na czczo uprawniająca do rozpoznania cukrzycy (obecnie to przynajmniej 126 mg/dl w dwóch niezależnych pomiarach laboratoryjnych). Z całą pewnością, do szybszego rozwoju miażdżycy dochodzi w stanie przedcukrzycowym. Udowodniono, że stan przedcukrzycowy zwiększa ryzyko uszkodzenia nerek, retinopatii (zmian w siatkówce oka, mogących prowadzić do utraty wzroku) i neuropatii (uszkodzenia nerwów). Stan przedcukrzycowy wiąże się ze zwiększonym ryzykiem choroby Alzheimera, a także raka, w szczególności raka wątroby, endometrium, raka żołądka oraz jelita grubego.
Stan przedcukrzycowy – jak rozpoznać ?
Tak jak w przypadku cukrzycy, aby rozpoznać stan przedcukrzycowy, potrzebne jest oznaczenie glukozy we krwi. Uwaga! Wyłącznie w osoczu krwi żylnej w laboratorium. Pomiary dokonywane na glukometrze nie są podstawą do rozpoznania stanu przedcukrzycowego i cukrzycy. Glukometr jest natomiast nieocenioną pomocą w przypadku pacjentów z już zdiagnozowanymi zaburzeniami. Cukrzycę i stan przedcukrzycowy rozpoznaje się na podstawie tych samych badań (różne są tylko wartości uprawniające do postawienia diagnozy). W Polsce jest to oznaczenie poziomu glukozy na czczo lub na czczo i 2 godz. po wypiciu płynu zawierającego 75g glukozy (test obciążenia glukozą, popularnie zwany „krzywą cukrową”). Test obciążenia glukozą warto wykonać u osób, u których wartość glikemii na czczo jest prawidłowa, a tylko glikemia po obciążeniu glukozą wskazuje, że pacjent ma cukrzycę (wartość glikemii ≥ 200 mg/dl) lub stan przedcukrzycowy (wartość glikemii 140-199 mg/dl). Wykonanie pomiaru na czczo oznacza, że próbka krwi została pobrana 8-14 godzin od ostatniego posiłku, u osoby wypoczętej, będącej po przespanej nocy oraz bez dodatkowego ostrego schorzenia (w praktyce przede wszystkim infekcji). Warto także zaznaczyć, że w przypadku testu obciążenia glukozą trzeba nastawić się na spędzenie 2 godzin w laboratorium, w spoczynku. Niedopuszczalne jest pobranie krwi na czczo, wypicie glukozy, opuszczenie miejsca pobrania i udanie się np. na zakupy i ponowne stawienie się na badanie po 2 godzinach.
Stan przedcukrzycowy – kto powinien wykonać badania ?
Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego oznaczenia glikemii w celu rozpoznania stanu przedcukrzycowego/cukrzycy powinien wykonać każdy, kto ukończył 45 lat. U młodszych pacjentów badania są zalecane w przypadku występowania nadwagi lub otyłości oraz obecności przynajmniej jeszcze jednego czynnika ryzyka cukrzycy. Ponieważ w Polsce większość mężczyzn i kobiet waży za dużo, a jednym z czynników ryzyka cukrzycy jest równie powszechnie występująca „mała aktywność fizyczna”, można przyjąć, że zdecydowana większość dorosłych powinna poddać się diagnostyce w kierunku cukrzycy/stanu przedcukrzycowego jeszcze przed ukończeniem 45. roku życia. Rozpoznanie stanu przedcukrzycowego, czyli stwierdzenie nieprawidłowej glikemii na czczo (poziom glukozy 100-125 mg/dl) i/lub nieprawidłowej tolerancji glukozy (poziom glukozy 140-19 mg/dl 2 godz. po wypiciu 75g glukozy) oznacza, że badania diagnostyczne w kierunku zaburzeń glikemii powinny być powtarzane co roku. Warto podkreślić, że wspomniane badania są jednymi z najprostszych i zarazem najtańszych badań laboratoryjnych. Jeżeli chodzi o inne badania, to cennych informacji na temat wyrównania gospodarki węglowodanowej dostarcza oznaczenie hemoglobiny glikowanej (HbA1C), ale w Polsce – z uwagi na niedostateczną dokładność oznaczeń we wszystkich laboratoriach – badanie to nie służy do diagnozowania, a jedynie kontroli wyrównania cukrzycy.
Stan przedcukrzycowy – dlaczego warto udać się do diabetologa ?
Z uwagi na zasygnalizowany we wstępie szybszy rozwój miażdżycy i innych powikłań, charakterystycznych dla cukrzycy, stan przedcukrzycowy powinien być leczony, najlepiej pod kierunkiem specjalisty diabetologa. Każdy pacjent ze stanem przedcukrzycowym wymaga modyfikacji w zakresie stylu życia, obejmujących zmiany w diecie, aktywności fizycznej oraz rzucenie palenia. Zadaniem diabetologa jest identyfikacja pacjentów, którzy dodatkowo będą wymagali leczenia farmakologicznego. Co bardzo ważne, diabetolog zweryfikuje również, czy stosowane przez pacjenta leki z powodu przewlekłych chorób towarzyszących są dla niego odpowiednie z uwagi na profil działań metabolicznych. Niektóre z nich, mimo skuteczności np. w leczeniu nadciśnienia tętniczego, wykazują działanie diabetogenne, czyli sprzyjają rozwojowi cukrzycy. W przypadku stwierdzenia stanu przedcukrzycowego zadaniem diabetologa jest również określenie, jakie dodatkowe badania z zakresu badań laboratoryjnych, obrazowych i konsultacji specjalistycznych powinny być wykonane. Należy podkreślić, że stan przedcukrzycowy bardzo rzadko jest izolowanym zaburzeniem. Najczęściej towarzyszy mu nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, w wielu przypadkach dna moczanowa, kamica nerkowa, kamica żółciowa, a u kobiet zespół policystycznych jajników. Należy podkreślić, że stan przedcukrzycowy jest odwracalny w przypadku wczesnego wykrycia i odpowiedniego leczenia. Nieleczony prowadzi do cukrzycy i rozwoju groźnych dla życia powikłań.
dr n. med. Sławomir Badurek
diabetolog, specjalista chorób wewnętrznych
Podpisy zdjęć:
1. W celu postawienia rozpoznania stanu przedcukrzycowego/cukrzycy należy wykonać oznaczenie glukozy w laboratorium, a nie na glukometrze!
2. W przypadku nadwagi lub otyłości warto zwrócić uwagę na to co i w jakiej ilości jemy.
(zdjęcia ze zbiorów autora)
Kto powinien wykonać badania w kierunku stanu przedcukrzycowego/cukrzycy przed ukończeniem 45. roku życia?
– osoby z nadwagą lub otyłością (BMI≥25 kg/m2 i/lub obwód w talii > 80 cm u kobiet lub >94 cm u mężczyzn)
– rodzinnie obciążeni cukrzycą (rodzice lub rodzeństwo)
– mało aktywni fizycznie
– osoby z nadciśnienie tętniczym lub inną chorobą układu sercowo-naczyniowego
– osoby z dyslipidemią
-kobiety z przebytą cukrzycą ciążową
– kobiety z zespołem policystycznych jajników
– kobiety, które urodziły dziecko o masie >4 kg
– osoby z grup etnicznych, u których stwierdza się częste występowanie cukrzycy
UWAGA! We wspomnianych stanach oraz w przypadku stwierdzenia stanu przedcukrzycowego, badania powinny być powtarzane co roku.
